موضوع: انواع ریسک سرمایه گذاری

زمانی که صحبت از ریسک سرمایه‌گذاری می‌کنیم، برداشت‌های مختلفی از مفهوم ریسک صورت می‌گیرد. ریسک را می‌توان به‌طور ساده نوسان بازدهی تعریف کرد. وقتی قیمت سهمی با فرکانس و دامنه بالا نوسان می‌کند، اصطلاحاً سهم پر ریسک خوانده می‌شود. در بازار سهام دو نوع ریسک مطرح می‌شود: ریسک سیستماتیک و ریسک غیر سیستماتیک. ریسک غیرسیستماتیک، ریسکی است که در ارتباط با یک سهم خاص باشد. به‌عنوان‌مثال، لغو مجوز تولید دارو برای یک شرکت دارویی می‌تواند سبب افزایش ریسک سهم شود. این نوع ریسک که مربوط به یک شرکت یا صنعت خاص است، ریسک غیرسیستماتیکمی‌گویند. از سوی دیگر، ریسک سیستماتیک ریسکی است که مربوط به‌کل بازار سهام است و به سهم خاصی ارتباط ندارد. بحران‌هایی چون جنگ، ناامنی، زلزله، بحران‌های مالی و … از جمله ریسک‌های سیستماتیک است که کل سهام بازار سرمایه را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد.

سبد سرمایه‌گذاری

با توجه به ماهیت ریسک سرمایه گذاری غیر سیستماتیک، امکان کاهش این ریسک در بازار سهام وجود دارد. تشکیل سبد سرمایه‌گذاری (پرتفولیو) راهی برای کاهش ریسک سرمایه گذاری غیرسیستماتیک است. زمانی که شما مجموعه‌ای از سهام که تنوع کافی داشته باشند، خریداری کنید اثرات منفی و مثبت اخبار و وقایع سهام را که عامل ریسک غیر سیستماتیک هستند، کاهش می‌دهید. هرچه تعداد سهام در سبد سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، ریسک سرمایه گذاری غیرسیستماتیک پرتفولیو کمتر خواهد بود. البته این امر سبب کاهش بازدهی سبد نیز خواهد شد. چرا که برخی سهام در سبد رشد و برخی افت خواهند کرد که این سبب افت بازدهی سرمایه‌گذاری خواهد شد. فردی به نام مارکوویتز با استفاده از روش‌های کمی نشان می‌دهد که تشکیل سبد سرمایه‌گذاری سبب کاهش بازدهی می‌شود ولی این کاهش بازدهی کمتر از کاهش ریسک سرمایه گذاری است. لذا، سبد سرمایه‌گذاری تکنیکی مطلوب برای سرمایه‌گذاران تلقی می‌شود. تعیین تعداد بهینه سهام در سبد باهدف بیشینه کردن بازدهی و کمینه کردن ریسک مطلبی است که در جزییات نظریه پرتفولیو مدرن (MPT) توسط مارکوویتز مطرح‌شده است. نکته‌ مهم در خصوص ریسک سبد این‌که امکان کاهش ریسک سرمایه گذاری سیستماتیک با تنوع‌بخشی در سبد سرمایه‌گذاری ممکن نیست. بدین معنا که افزایش تعداد سهام در سبد تأثیری در کاهش ریسک سرمایه گذاری سیستماتیک نخواهد داشت. لذا، همواره سطحی از ریسک برای سرمایه‌گذاران در بازار سهام وجود خواهد داشت.به نمودار زیر دقت کنید. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید با افزایش تعداد سهام در سبد سرمایه‌گذاری ریسک سرمایه گذاری شروع به افت می‌کند. اما این افت تا صفر نیست. بلکه همواره سطحی از ریسک سرمایه‌گذاری باقی خواهد ماند که از آن تحت عنوان ریسک سرمایه گذاری سیستماتیک یاد می‌شود. با علم به اینکه ریسک سرمایه گذاری سیستماتیک در بازار سهام اجتناب‌ناپذیر است، بازدهی مورد انتظار سرمایه‌گذاران در چنین بازاری طبیعتاً بالاتر از نرخ سود بدون ریسک (نرخ سود بانکی) است.

ریسک سرمایه گذاری

ریسک سرمایه گذاری سیستماتیک

در بورس کشورهای مختلف تفاوت‌های فاحشی با هم دارند. برخی کشورها دارای ریسک سیستماتیک پایینی هستند و برخی کشورها به دلیل شرایط خاص حاکم بر وضعیت اقتصادی منطقه یا کشور دارای ریسک سیستماتیک بالایی هستند. سطح ریسک سیستماتیک بورس کشورها عاملی تعیین‌کننده در جذابیت سرمایه‌گذاری خارجی در آن کشور محسوب می‌شود. هرچه ریسک سیستماتیک بورس کشوری کمتر باشد، سرمایه‌گذاران خارجی بیشتری علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری خواهند بود.روش‌های تعیین سطح ریسک سیستماتیک در بازارهای مالی عموماً مبتنی بر آمار و داده‌های آماری است. یکی از این روش‌ها محاسبه همبستگی (correlation) میان روند قیمتی سهام و روند حرکت بازار (شاخص) است. اگر میزان همبستگی روند سهام با هم و با بازار بالا باشد، نشان‌دهنده این است که سطح ریسک سیستماتیک در بازار بالا است.

ریسک سرمایه گذاری

بورس تهران نیز به‌عنوان یکی از بورس‌های قابل‌توجه در دنیا جای بحث و بررسی دارد. مشاهدات اولیه و تحقیقات نشان می‌دهد که ریسک سیستماتیک در بورس تهران بالاست. از منظر مفهومی نیز اگر وضعیت کلان کشور را ملاحظه کنیم، مشاهده می‌شود که به‌طورکلی اخبار، حوادث و اتفاقاتی که به کلیت حرکت بازار ارتباط دارند، کم نیست. تحریم‌ها، مذاکرات هسته‌ای، تهدیدات نظامی، نوسانات متغیرهای کلان اقتصادی در کشور و … سبب بروز و افزایش ریسک سیستماتیک در بورس می‌شوند. لذا، می‌توان بعنوان یک واقعیت این را پذیرفت که بورس تهران در مقایسه با سایر بورس‌‌ها (بخصوص بورس‌های بالغ‌تر) دارای ریسک سیستماتیک بالاتری است.نکته‌ای که از نمودار فوق و مباحث مطرح‌شده استنباط می‌شود این‌که هرچه ریسک سیستماتیک بورس بالاتر باشد، تنوع‌بخشی و ایجاد سبد سرمایه‌گذاری متنوع ناکارآ خواهد بود. چرا که به دلیل سطح بالای ریسک سیستماتیک، افزایش تعداد سهام در پرتفولیو تنها ریسک غیر سیستماتیک را کاهش داده و سطح قابل‌توجهی از ریسک سیستماتیک همچنان باقی خواهد ماند. در چنین شرایطی می‌توان ادعا نمود که اثر تنوع‌بخشی کم خواهد بود. همبستگی بالا در روند حرکتی قیمت‌ها در بورس تهران نشان می‌دهد که عمدتاً قیمت‌ها با تغییرات و اخبار کلان نوسان می‌کنند. البته این نکته بدین معنا نیست که دلیلی برای طراحی سبد سرمایه‌گذاری مناسب در ایران وجود ندارد. بلکه بایستی این امر با دقت بالاتر و با تجدیدنظر در روش‌های معمول طراحی سبد صورت گیرد. اما برای کاهش ریسک سیستماتیک در سرمایه‌گذاری می‌‌توان به‌جای ایجاد تنوع در سبد سهام، در سبد کلی سرمایه‌گذاری تنوع‌بخشی انجام داد.بدین مفهوم که تقسیم سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاری در بازار سهام، بازار ارز و طلا، بازار مسکن و سپرده بدون ریسک سبب خواهد شد تا ریسک سیستماتیک بازار سرمایه تا حدی کاهش پیدا کند. چرا که به‌طور شهودی مشخص است حرکت بازارهایی مانند بازار ارز و بازار سهام در شرایط خاص کلان سیاسی و اقتصادی باهم متفاوت و عموماً متضاد هستند. به‌هرحال، توصیه می‌شود باهدف کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، تنوع‌بخشی هم در سبد سهام و هم در سبد کلی سرمایه‌گذاری انجام گیرد. نکته نهایی به‌عنوان یادآوری این‌که حذف کامل ریسک در حوزه سرمایه‌گذاری ممکن نیست و سرمایه‌گذار با قبول سطح معقولی از ریسک بایستی انتظار بازدهی بالاتر از نرخ سود بدون ریسک را خواهد داشت. درواقع اصطلاحاً پاداش تحمل ریسک از سوی سرمایه‌گذاران بایستی بازدهی بالاتری از نرخ بدون ریسک خواهد بود.



ریسک سرمایه گذاری